Πόθοι αετού και φτερά πεταλούδας

Η αφετηρία κάθε συζήτησης σχετικά με την καλλιτεχνική και ιδεολογική διαμόρφωση του Καζαντζάκη σχετίζεται αναπόφευκτα με τη διαπλοκή της παράδοσης και της νεοτερικότητας στην πολιτισμική του ταυτότητα με την επιθυμία του να απελευθερωθεί από την παραδοσιακή, κατά βάσιν, ηρακλειώτικη κοινωνία του τέλους του 19ου αιώνα, στην οποία, ωστόσο, είχαν αρχίσει να διεισδύουν τα καινά “δαιμόνια” της μοντέρνας ευρωπαϊκής κοινωνίας. Το βιβλίο καταπιάνεται κυρίως με τα πέντε θεατρικά έργα που έγραψε ή δημοσίευσε ο Καζαντζάκης ανάμεσα στα 1906 και 1910: “Ξημερώνει”, “Έως πότε;”, “Φασγά”, “Κωμωδία”, “Ο Πρωτομάστορας”. Αν και φέρνει στο φως νέο και αθησαύριστο υλικό (όπως το πρωτόγραφο του “Ξημερώνει και το σχέδιο μιας “β΄ version” του “Πρωτομάστορα”), επιχειρεί πρωτίστως μια συνθετική ιστορική ερμηνεία της νεανικής καζαντζακικής δραματουργίας σε συνάρτηση με την πρόσληψη των καλλιτεχνικών κινημάτων και ιδεολογικών ρευμάτων της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας: την κρυστάλλωση του Καζαντζάκη μέσα στο περιβάλλον του Νεορομαντισμού και της Παρακμής αλλά και την ένταξή του στο στρατόπεδο του Αντι-Δια-φωτισμού. Εξετάζεται επίσης ο τρόπος με τον οποίο έγινε η αφομοίωση των πρωτοποριακών κινημάτων σε σχέση με την εγχώρια ιστορική συγκυρία, και αναλύονται τα ιζήματα που απέφερε η διύλισή τους: ο ρόλος του Καζαντζάκη στην ανάσχεση του Μοντερνισμού και στον εμπλουτισμό της εγχώριας δραματουργικής παράδοσης του Ρομαντικού Κλασικισμού η απουσία του “ατομικισμού” και οι αντιφάσεις που δημιούργησε η συνάντηση παράδοσης και νεοτερικότητας στην ταυτότητα του συγγραφέα. Τέλος, αξιολογείται ιστορικά η συμβολή του πρώιμου θεάτρου του Καζαντζάκη στη νεοελληνική δραματουργία των αρχών του εικοστού αιώνα σε σχέση προς το φαινόμενο της παρακμής.