Οι “γράφουσες” Ελληνίδες

Ποιες ήσαν οι, κατά τη ροΐδειο διατύπωση, “γράφουσες Ελληνίδες”, και για να κυριολεκτήσουμε η γυναικεία ελληνόγλωσση λογιοσύνη του 19ου αιώνα; Από τις πρώτες σποραδικές φανερώσεις των γυναικών στον αρχόμενο 19ο αιώνα μέχρι την αξιοσημείωτη πύκνωση τους στις τελευταίες πλέον δεκαετίες -μολονότι η παρουσία τους υπήρξε πάντοτε ισχνή-, η απόσταση που έχει διανυθεί είναι ασφαλώς πολύ μεγάλη. Απόσταση συνυφασμένη με τις γενικότερες μεταβολές που συντελούνται στην ελληνική κοινωνία, με την εξέλιξη και τη μορφοποίηση του ίδιου του λογοτεχνικού πεδίου, με το ρεύμα της γυναικείας χειραφέτησης και την ιδιαίτερη έμφαση του στη λογοτεχνική διάπλαση και τη δημόσια έκφραση των γυναικών και, βέβαια, συναρτημένη με την ανάπτυξη της γυναικείας εκπαίδευσης ως αναγκαίας προϋπόθεσης για τη συμμετοχή των γυναικών στο χώρο της παιδείας και των γραμμάτων.Η μελέτη εξετάζει τη σχέση των γυναικών με τη γραφή και τη δημοσιότητα, αναδιφώντας τα έργα τους, τις μαρτυρίες τους στον Τύπο καθώς και τα σχετικά δημοσιεύματα των ανδρών για την πρόσληψη του έργου τους. Τι εμπόδισε και τι διευκόλυνε την παρουσία των γυναικών στο χώρο των γραμμάτων του 19ου αιώνα, είναι εδώ το κυρίως ερώτημα. Οι σχέσεις των δύο φύλων και η θέση των γυναικών στην ιεραρχία του φύλου, ο έμφυλος καταμερισμός του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου συνιστούν όρους ασυμβίβαστους με τις προϋποθέσεις της γραφής και της δημοσιότητας. Και ενώ ο ορισμός αυτός των έμφυλων ταυτοτήτων περιορίζει, αν μάλιστα δεν απαγορεύει, τη σχέση των γυναικών με τη γραφή, οι αντιφάσεις του και οι ποικίλες ιστορικές συγκυρίες επιτρέπουν τη διείσδυση ορισμένων, διαρκώς όμως περισσότερων, γυναικών στο χώρο των γραμμάτων. Οι έμφυλες σχέσεις έτσι αναπροσδιορίζονται καθιστώντας τη σχέση των γυναικών με τη γραφή ένα δυναμικό πεδίο πολλαπλών ανακατατάξεων.