Οδοί της γνώσης και της πλάνης

Το φιλοσοφικό ποίημα “Περί φύσεως” του Παρμενίδη δικαιούται πολλά πρωτεία:- Στο σύνολο των κειμένων της “Προσωκρατικής” φιλοσοφίας (6ος και 5ος αιώνας π.Χ.) που έχουν αποσπασματικά διασωθεί, οι περίπου 150 στίχοι του Παρμενίδειου ποιήματος έχουν τη μεγαλύτερη λογική και θεματική συνοχή.- Το κεντρικό απόσπασμα (61 στίχοι) αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα εκτενούς απαγωγικού συλλογισμού, όχι μόνο στην ιστορία της φιλοσοφίας αλλά στην ιστορία των επιστημών και γενικά στην ιστορία του πνεύματος.- Το ποίημα είναι αδιαμφισβήτητα το πρώτο συνειδητά διατυπωμένο κείμενο στην ιστορία της μεταφυσικής, και ειδικά της οντολογίας- Η λογικά αυστηρή απαγωγή των ιδιοτήτων του “όντος” που ο Παρμενίδης απήγγειλε αναδείχθηκε καθοριστική όχι μόνο για την εξέλιξη της Προσωκρατικής φιλοσοφίας του 5ου αιώνα αλλά και για τη λογική συγκρότηση του μεταφυσικού στοχασμού του Πλάτωνος και, ακόμη, του Αριστοτέλη.Η μελέτη κυκλοφόρησε το 1970 στα αγγλικά με τον τίτλο The route of Parmenides: A study of word, image and argument in the fragments (New Haven & London: Yale University Press). Σ’ αυτή της τη μορφή η μελέτη έχει αναγνωριστεί διεθνώς, στις τρεις δεκαετίες που έχουν μεσολαβήσει, ως ένα από τα ουσιωδέστερα βοηθήματα στην έρευνα για τον Παρμενίδη. Συνδυάζοντας τις προσεγγίσεις της φιλολογικής και της φιλοσοφικής ανάλυσης, ο συγγραφέας εξιχνιάζει τη μορφολογική δομή των εικόνων και μεταφορών του ποιήματος ως κλειδί για την ερμηνεία της λογικής δομής των εννοιών και των επιχειρημάτων του πρωτοπόρου φιλοσόφου της Ελέας. Σε βάθος ερευνώνται οι σχέσεις με την παράδοση του αρχαίου έπους, και συγκεκριμένα της Οδύσσειας. Το απρόσωπο εστιν του Παρμενίδη ερμηνεύεται ως λογικο-συντακτικό άνυσμα, ως “οδός” που συνδέει τη φαινομενική μορφή των πραγμάτων με την εσώτερη θεωρητική τους ταυτότητα. Το φιλοσοφικό άγγελμα του Παρμενίδη παίρνει, επομένως, χαρακτήρα αυστηρά “κριτικό” και μεθοδολογικό. Η έκθεση που αναπτύσσει ο Παρμενίδης της Δόξης, του παραπλανημένου δόγματος των βροτών, ερμηενεύεται ως σχήμα εσκεμμένης φιλοσοφικής ειρωνείας, έτσι ώστε η Δόξα να λειτουργήσει ως σημασιολογικό υπόμνημα για την ορθή κατανόηση του δόγματος της Αληθείης. Εκτός από τη συμβολή τους στη διερεύνηση του Παρμενίδειου στοχασμού, δύο ειδικά κεφάλαια έχουν γενικότερο ενδιαφέρον, προσφέροντας λογική ανάλυση των αρχαιοελληνικών εννοιακών πλεγμάτων δοκείν/δόξα και πείθειν/πειθώ/πίστις.