Ο χρόνος του ανθρώπου

“Αντιμετωπίζουμε το μεγάλο μυστήριο του Χρόνου, αλλά αν δεν το λύσουμε δεν θα καταλάβουμε καν τί είναι ή Λογική και -πολύ περισσότερο- η Φυσική”.C.F. von WeizsackerΑυτή η θέση ενός από την ανεπανάληπτη γενιά των μεγάλων φυσικών που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Φυσική φαίνεται ακόμη πιο επίκαιρη σήμερα όπου οι απόψεις για τον Χρόνο (τον Χώρο και τον “Χωροχρόνο”) έχουν κλιμακωθεί σε μια αλλοπρόσαλλη ποικιλία: από μυστήρια “χωροχρονικά άτομα”, σε “διαφορική πολλαπλότητα”, έως το “δεν υπάρχει Χρόνος”.Όμως άραγε μπορεί κανείς να αντιληφθεί φυσικά -έκτος από τη διαχείριση του μαθηματικού συμβολισμού- εκφράσεις όπως “καμπύλωση χωροχρόνου”, “διαστολή Χώρου”, “αρχή του Χρόνου”; “Καμπύλωση” και “διαστολή” δεν είναι ιδιότητες που για να εφαρμοστούν προϋποθέτουν “κάτι” ύποστασιοποιημένο; Δεν είναι αυτοαναφορικά γνωρίσματα;Ακόμη χειρότερα, αυτή ή “αρχή του Χρόνου” δεν φαντάζεται τον Χρόνο σαν “κάτι” δημιουργημένο με αρχή; Και δεν συγγενεύει αυτή ή “αρχή” – έννοια επίσης χρονική, με μια λειτουργία του μυθικού, νευτώνειου ή και παλαιότερου, κοσμικού εκκρεμούς; Μήπως, εν τέλει, επιτρέπεται δειλά να υποψιαστούμε πώς ο βασιλιάς είναι γυμνός;Στη μελέτη αύτη θα υποστηριχθεί πως ο Χρόνος δεν είναι “κάτι”, πως αυτή ή τόσο χρήσιμη υπολογιστικά “διαφορική πολλαπλότητα” υπάρχει μόνον ως μια νοητή, ανθρώπινη κατασκευή – ότι, δηλαδή, ό Χρόνος είναι μια αίσθηση και μια έννοια, “ο Χρόνος του Άνθρωπου”.Θα προσπαθήσουμε να αποποιηθούμε τη βαρειά νευτώνεια κληρονομιά του Χώρου και του Χρόνου ως sensorium Dei – ως τη σκηνή όπου ένας Δημιουργός εγκατέστησε τον Κόσμο, εφοδιασμένη με ένα κοσμικό ρολόι που άρχισε να χτυπά από τη στιγμή της δημιουργίας. Δεινή πράγματι ή δυσκολία της νόησης να συλλάβει κάτι που δεν έχει “αρχή”! – και όμως έχει φτάσει μέχρι εμάς ό απόηχος της ηρακλείτειας σκέψης για έναν Κόσμο “πού ήταν, είναι και θα είναι πυρ αείζωον…”Με τη θέση μου πως ό Χρόνος είναι αίσθηση και έννοια έρχομαι μόνο να αναστήσω παλιές ιδέες μετεωρικών διανοητών, όπως ό Αριστοτέλης και ο Leibniz – ιδέες πού κάπως σκεπάστηκαν από τον δικαιολογημένο άλλα βιαστικό ενθουσιασμό για το νέο και αποτελεσματικό. Νομίζω, λοιπόν, πώς τις τρεις περίπου τελευταίες δεκαετίες ή εμφάνιση και ραγδαία πρόοδος μιας πολύ γενικής κατεύθυνσης στη Φυσική και Βιολογία -μη γραμμικά δυναμικά συστήματα, πολυπλοκότητα, ανάδυση, συμμετρία και θραύσεις της, κ.λπ., μαζί με την εκρηκτική ανάπτυξη τής Νευρολογίας- επιτρέπουν να υπερασπιστούμε αποφασιστικά, από άλλη σκοπιά, εκείνες τις παλιές ιδέες.