Μόνον επί τούτω καυχώμαι: Ότι την πατρίδα ηγάπησα

Ο αχριδηνός ποιητής Γρηγόριος Σταυρίδης ή Παρλίτσεφ διένυσε το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα τη διαδρομή από την προεθνική κοινότητα των ρωμιών χριστιανών (με την ελληνική γλώσσα της, αλλά και τη σχετική ανοχή της σε κάποιες τοπικές και εθνοπολιτισμικές ιδιαιτερότητες) προς την εθνική νεωτερικότητα. Από την παραλίμνια μακεδονίτικη πολιτεία, όπου γεννήθηκε, έως την ελληνική πρωτεύουσα, όπου μετέβη για σπουδές με τη φιλοδοξία να ακολουθήσει ποιητική σταδιοδρομία, χωρίς όμως επιτυχία παρά τον θρίαμβο του ποιήματός του “Ο Αρματωλός” στον Ράλλειο ποιητικό διαγωνισμό του 1860, και πάλι στην οθωμανική Μακεδονία, όπου στα μέσα της κρίσιμης δεκαετίας του 1860 αποφάσισε να στρατευθεί στον αγώνα για βουλγαρική πολιτιστική και εκκλησιαστική αυτοδιάθεση, η πορεία του Παρλίτσεφ χαρακτηρίστηκε από ρευστότητα και επαμφοτερισμούς. Ο αρχικός του ενθουσιασμός για ελληνοβουλγαρικές και ελληνοαλβανικές συγκλίσεις στάθηκε ατελέσφορος. Η φιλοπατρία του ταλαντεύτηκε ανάμεσα στην πολιτεία της Αχρίδας, στην Ελλάδα και αργότερα στη Βουλγαρία και ίσως σε μια ευρύτερη σλαβική κοινότητα. Εκτός από τα διλήμματα του Γκριγκόρ Παρλίτσεφ, η παρούσα μελέτη εστιάζει στην περίπλοκη σχέση του νεότευκτου ελληνικού βασιλείου με τους “αλύτρωτους”, συχνά αλλόγλωσσους, ορθοδόξους της βαλκανικής ενδοχώρας σε μια περίοδο καθοριστική για τη διάπλαση των νεότερων ταυτοτήτων πάνω στον κοινό καμβά της κοινότητας των ρωμιών χριστιανών. Τα δύο κύρια ποιητικά έργα του Παρλίτσεφ (παρότι γραμμένα στην ελληνική γλώσσα) αντιμετωπίζονται ως τμήμα του λογοτεχνικού “κανόνα” γειτονικών μας χωρών που διεκδικούν την εθνική πατρότητα του έργου του. Στον τόμο συμπεριλαμβάνεται ο “Σκενδέρμπεης” (1862), το δεύτερο μεγάλο ποίημα του ποιητή.