Ιστορικός υλισμός

Αν και ο εισαγγελέας στη δίκη του Γκράμσι είχε πει ρητά ότι “πρέπει να εμποδίσουμε αυτόν τον εγκέφαλο να λειτουργεί” και παρά τον αργό θάνατο πίσω από τα κάγκελα, ο Γκράμσι παραμένει ενεργός. Το 1929 παίρνει την άδεια να γράφει και μέχρι την ουσιαστική κατάρρευσή του το 1935 γεμίζει 33 τετράδια με 2.848 πυκνογραμμένες σελίδες. Τα τετράδια αυτά σώθηκαν χάρη στη φροντίδα της Τατιάνας Σουχτ, κουνιάδας του Γκράμσι, η οποία του παραστάθηκε στα χρόνια της φυλακής.Αποσπάσματα από αυτά τα τετράδια της φυλακής κυκλοφόρησαν στην Ιταλία από το 1947 έως το 1951 (επιμέλεια Φελίπε Πλατόνε) και η πρώτη ολοκληρωμένη έκδοση το 1975 (επιμέλεια Βαλεντίνο Τζερατάνα). Ο “Ιστορικός υλισμός” πρωτοεκδόθηκε το 1948 και αναφέρεται κυρίως σε φιλοσοφικά και ιδεολογικά ζητήματα του μαρξισμού που όμως έχουν άμεση σχέση με τα προβλήματα που ανακύπτουν από την πρακτική δράση των μαζών.