Η περιφερειακή οργάνωση των οικισμών της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η συμβολή στη διερεύνηση της περιφερειακής οργάνωσης του συστήματος των οικισμών στις περιοχές που ανήκαν διοικητικά στην “Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία” (ΑΡΑ) κατά την Πρώιμη Βυζαντινή Περίοδο (ΠΒΠ). Ο όρος “Πρώιμη Βυζαντινή Περίοδος” περιλαμβάνει την ιστορική περίοδο από τον 4ο ως και τον 6ο αιώνα μ.Χ., και αναφέρεται στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά το 395 μ.Χ. Με τον όρο περιφερειακή οργάνωση εννοείται το διοικητικό σύστημα διακυβέρνησης της ΑΡΑ με πέντε βαθμίδες ιεραρχικής οργάνωσης: α) αυτοκρατορία, β) διαίρεση σε περιφέρειες – Διοικήσεις, γ) διαίρεση των Διοικήσεων σε μικρότερες περιφερειακές ενότητες – Επαρχίες, δ) πόλεις, και ε) κώμες-χωρία μέσα σε κάθε Επαρχία. Η εξέταση του συστήματος αυτού περιλαμβάνει 3.048 μονάδες ανάλυσης, οικισμούς όλων των ιεραρχικών βαθμίδων και αποδίδει μέσα από γεωγραφικά-χωρικά και πολιτισμικά-ιστορικά κριτήρια ανάλυσης τα διακριτικά τους γνωρίσματα. Η εργασία έχει ως ερευνητικό αντικείμενο τη μελέτη της περιφερειακής οργάνωσης των οικισμών της ΑΡΑ στην ΠΒΠ, με έμφαση στον 6ο αι. μ.Χ. Από τη μελέτη της βιβλιογραφίας, που αφορά στους οικισμούς της ΑΡΑ στην ΠΒΠ, φαίνεται ότι από το 1950 κυρίως και ύστερα, το πεδίο αυτό αποκτά διεπιστημονικό ερευνητικό ενδιαφέρον. Παρατηρείται το φαινόμενο της μελέτης των χωρικών φαινομένων από ειδικούς διαφόρων επιστημονικών πεδίων, πέραν των επιστημών του χώρου. Οι επιστήμες της ιστορικής γεωγραφίας, της αρχαιολογίας και της αστικής ιστορίας έχουν δώσει πληθώρα μελετών, πληροφοριών και δεδομένων για πολλούς οικισμούς της Αυτοκρατορίας. Οι κυριότερες και πληρέστερες δημοσιεύσεις, όπως αυτές της Τabula Imperii Byzantini, απέδωσαν πολλούς τόμους με μελέτες περιοχών της Αυτοκρατορίας. Οι τόμοι αυτοί μελετούν όμως μεμονωμένες περιοχές και όχι το σύνολο των επιμέρους περιφερειακών διαιρέσεων. Από την άλλη μεριά, ο πληρέστερος αρχαιολογικός άτλαντας, ο Barrington Atlas of the Greek and Roman World, δεν καθορίζει τα διοικητικά όρια σε σχέση με τη γεωμορφολογία. Αποτέλεσμα είναι οι πληροφορίες και τα δεδομένα να είναι ασύνδετα μεταξύ τους, χωρίς να μπορούν να δώσουν μια πλήρη εικόνα του συστήματος των οικισμών και της περιφερειακής οργάνωσης στην ΠΒΠ. Θα πρέπει επίσης να παρατηρηθεί η απουσία συγκεντρωτικών δεδομένων, που να επιτρέπουν υπολογισμούς ποσοτικού και στατιστικού χαρακτήρα, όπως και η απουσία συνδυασμού δεδομένων πολιτικής γεωγραφίας με δεδομένα φυσικής γεωγραφίας. Οι ελλείψεις αυτές δυσχεραίνουν την έρευνα της περιφερειακής οργάνωσης και του οικιστικού δικτύου της ΑΡΑ στην ΠΒΠ. Προκειμένου να συμπληρωθούν τα κενά αυτά, ένας πρώτος στόχος, που τέθηκε στο πλαίσιο της εργασίας αυτής, ήταν η χαρτογραφική αναπαράσταση ακριβείας των περιφερειών της ΠΒΠ και η δημιουργία χαρτών που να οριοθετούνται από δεδομένα πολιτικής γεωγραφίας και να περιγράφονται με δεδομένα φυσικής και πολιτισμικής γεωγραφίας. Μέσα από τη δημιουργία ιστορικών τομών στον 4ο, 5ο και 6ο αιώνα μ.Χ., εξετάστηκαν οι διαχρονικοί διοικητικοί περιφερειακοί μετασχηματισμοί στην ΠΒΠ. Ένας άλλος στόχος ήταν η δημιουργία βάσης δεδομένων πολιτισμικής και γεωγραφικής πληροφορίας για το σύνολο των οικισμών. Σε αυτήν καταγράφηκε η περίοδος ίδρυσης, η διαχρονική παρουσία κάθε οικισμού, με τις ιστορικές μεταβολές της ονομασίας του και, τέλος, η σύγχρονη ονομασία και το κράτος στο οποίο ανήκει σήμερα. Με τον τρόπο αυτό διαφαίνεται καλύτερα η σημερινή διάσταση της πολιτισμικής κληρονομιάς της ΠΒΠ.