Η εξέλιξη της παιδαγωγικής σκέψης

Η κλασική αυτή μελέτη του Ντυρκέμ ξεκινάει από μια διατύπωση που υπόκειται στο σύνολο των έργων του: τα έθιμα, οι ιδέες, οι τρόποι έκφρασης των αισθημάτων δεν είναι προϊόν της συνειδητής μας δράσης, είναι εν μέρει αποτέλεσμα των πρακτικών και των αναπαραστάσεων προηγούμενων γενεών. Σ’ αυτές τις συνθήκες, ακόμη και ο πιο ικανός παιδαγωγός δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι επεξεργάζεται μια εντελώς νέα εκπαιδευτική θεωρία. “Δεν βρίσκεται μπροστά σε μια tabula rasa, πάνω στην οποία μπορεί να οικοδομήσει ό,τι θέλει”. Του απομένει λοιπόν να γνωρίσει τα προηγούμενα εκπαιδευτικά συστήματα για να δράσει πάνω στις υπάρχουσες πραγματικότητες. Κι αυτό χωρίς να περιμένει έτοιμες λύσεις από την εξέταση των παιδαγωγικών θεωριών διότι, όπως έλεγε επίσης ο Ντυρκέμ, αν “όλοι σχεδόν οι μεγάλοι παιδαγωγοί, ο Ραμπελαί, ο Μονταίν, ο Ρουσσώ, ο Πεσταλότσι είναι επαναστατικά πνεύματα . . . δεν λένε να τι υπάρχει, αλλά να τι θα έπρεπε να κάνουμε”. Αν το παρελθόν σχηματίζει “το ασυνείδητο κομμάτι μας”, ο Ντυρκέμ καταπιάνεται ακριβώς με το άνοιγμα και την ανάπτυξή του.