Η διπλωματία των Δυνάμεων και οι μεταρρυθμίσεις στη Μακεδονία 1903-1908

Οι μεταρρυθμίσεις της περιόδου 1903-1908 είναι ίσως η λιγότερο γνωστή πτυχή του Μακεδονικού Ζητήματος, μολονότι συνδέεται άμεσα με τη διπλωματία των Δυνάμεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις επιμέρους επιδιώξεις τους. Δεν ήταν, βέβαια, τυχαίο ότι ακολούθησαν τα επαναστατικά γεγονότα του 1903, αφού, ως ένα βαθμό, αυτά τις προκάλεσαν, ενώ και η πορεία τους επηρεάστηκε αναπόφευκτα από την κύμανση της έντασης των εθνικών συγκρούσεων.Σε πολιτικό επίπεδο, η μεταρρυθμιστική προσπάθεια είχε μακροπρόθεσμα δύο αξιοπρόσεκτες συνέπειες: (α) Ανέδειξε τους ανταγωνισμούς συμφερόντων των Δυνάμεων και, από την άποψη αυτή, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι, από τη μακεδονική κρίση και εξής, δηλαδή από το 1908, άρχισε να γίνεται εμφανής η διαίρεση τους στους δύο αντίπαλους συνασπισμούς που αναμετρήθηκαν στον Μεγάλο Πόλεμο. (β) Επιτάχυνε την έκρηξη της επανάστασης των Νεότουρκων και ταυτίστηκε με αυτή στον βαθμό που ενίσχυσε τον τουρκικό εθνικισμό.Το ζήτημα αυτό δεν έχει αποτελέσει ως σήμερα αντικείμενο μιας ολοκληρωμένης αρχειακής έρευνας και μελέτης. Το κενό αυτό στην ελληνική βιβλιογραφία, επιχειρεί να καλύψει η παρούσα μελέτη, μέσα από τη διασταύρωση και την ανασύνθεση των πρωτογενών πηγών με τις δημοσιευμένες μαρτυρίες.