Αυτό που μένει από το Άουσβιτς

Εάν το πρόβλημα των ιστορικών συνθηκών (υλικών, τεχνικών, γραφειοκρατικών, νομικών) στις οποίες συνέβη η εξόντωση των Εβραίων μπορεί να θεωρηθεί σήμερα επαρκώς αποσαφηνισμένο, πολύ διαφορετική είναι η κατάσταση αναφορικά με την ηθική και πολιτική σημασία της εξόντωσης ή ακόμη και της ανθρώπινης κατανόησης αυτών που συνέβησαν. Δηλαδή, σε τελική ανάλυση, της επικαιρότητάς τους. Εδώ δεν λείπει μονάχα κάτι σαν μια προσπάθεια σφαιρικής κατανόησης, αλλά ακόμη και το νόημα και οι λόγοι της συμπεριφοράς των δημίων και των θυμάτων, και πολύ συχνά τα ίδια τους τα λόγια, συνεχίζουν να παρουσιάζονται σαν αίνιγμα. Ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν να καταλάβουν πολλά και πολύ γρήγορα και έχουν εξηγήσεις για τα πάντα, και αυτούς που με φτηνό τρόπο ιεροποιούν αρνούμενοι να καταλάβουν, αυτό το βιβλίο επιλέγει έναν τρίτο δρόμο: Προσπαθεί να ακούσει όχι τόσο τη φωνή των μαρτύρων όσο το κενό που δεν μπορεί να κατατεθεί, την “απρόσωπη παρουσία” που κάθε μαρτυρία αναγκαστικά εμπεριέχει (δηλαδή, σύμφωνα με τα λόγια του Πρίμο Λέβι, εκείνους που “έπιασαν πάτο”, τους “μουσουλμάνους”). Στη βάση αυτή, το Άουσβιτς δεν παρουσιάζεται μονάχα ως ένα στρατόπεδο θανάτου, αλλά ως ο τόπος διεξαγωγής ενός πειράματος ακόμη πιο απροσδόκητου, όπου τα όρια μεταξύ ανθρώπινου και απάνθρωπου ακυρώνονται και, μέσω της δοκιμασίας του Άουσβιτς, ολόκληρος ο ηθικός στοχασμός της εποχής μας δείχνει την ανεπάρκειά του ως προς το να μπορέσει να αφήσει να φανεί μέσα από τα ερείπιά του το αβέβαιο προφίλ μιας νέας ηθικής γης: εκείνη της μαρτυρίας.