Αναμνήσεις από το υπόγειο

“Στο Υπόγειο, ο Ντοστογιέφσκυ κάνει μια σειρά ανακαλύψεων σχετικά με την ανθρώπινη φύση. Η ανθρώπινη φύση είναι ακραία, αντινομική και παράλογη. Ο άνθρωπος φέρει μέσα του μιαν ακαταμάχητη έλξη προς το παράλογο, προς την αχαλίνωτη ελευθερία, προς την οδύνη. Ο άνθρωπος δεν τείνει κατ’ ανάγκη προς το κέρδος. Η δυνατότητα να εξουσιάζει τον εαυτό του τον κάνει να προκρίνει ανά πάσα στιγμή την οδύνη. Δε συμβιβάζεται με μια λογική οργάνωση της ζωής. Θέτει την ελευθερία υπεράνω της ευτυχίας. Η ελευθερία όμως δεν είναι η κατίσχυση της λογικής επί του ψυχικού στοιχείου· όχι, είναι μια ελευθερία στο έπακρο παράλογη, παρανοϊκή, που παρασύρει τον άνθρωπο εκτός των ορίων που του έχουν προσδιορισθεί. Αυτή η απεριόριστη ελευθερία τον βασανίζει, τον οδηγεί στην καταστροφή. Βασανιστήρια και καταστροφή· αυτά είναι που λατρεύει ο άνθρωπος. Οι ανακαλύψεις που κάνει ο Ντοστογιέφσκυ μέσα σ’ αυτό το “υπόγειο” της ανθρώπινης ύπαρξης προκαθορίζουν τη μοίρα του Ρασκόλνικωφ, του Σταυρόγκιν, του Ιβάν Καραμάζωφ…”