Αναγκαίο ον και νομοτέλεια

Αποδεικνύοντας την ύπαρξη του Θεού η μεσαιωνική μεταφυσική αυτοδεσμευόταν σε μία αυστηρή λογική αναγκαιότητα, και την πρόβαλλε στην τάξη του κόσμου. Αποδεχόμενη όμως την ύπαρξη θαυμάτων παραδεχόταν κενά της φύσης όπου γινόταν αντιληπτή η θεία επέμβαση – και πρότεινε εδώ μία χαλαρή φυσική αναγκαιότητα. Η φιλοσοφία του Θωμά Ακινάτη είναι χαρακτηριστική ως προς αυτές τις δύο χρήσεις της έννοιας της αναγκαιότητας, οι οποίες αντιστοιχούν μάλιστα σε μία συνήθη ενορατική σύλληψη των περισσοτέρων, μάλλον, ανθρώπων για την αναγκαιότητα. Ο Καντ κατήγγειλε εν τούτοις το θωμιστικό εννοιολογικό οικοδόμημα, με επιχειρήματα τα οποία θεωρούνται κλασικά για όλη τη νεώτερη φιλοσοφία. Αρνούμενος, έτσι, την εγκυρότητα των αποδείξεων περί ύπαρξης Θεού, ο Καντ αυτοδεσμεύεται με τη σειρά του αφ’ ενός σε μία χαλαρή αντίληψη περί λογικής αναγκαιότητας, ενώ τείνοντας να απορρίψει πλήρως τα θαύματα αυτοδεσμεύεται αφ’ ετέρου σε μία αυστηρή έννοια φυσικής αναγκαιότητας. Αυτή η αντιστροφή χρήσεων της έννοιας της αναγκαιότητας είναι μεν τολμηρή, τούτο πάντως δεν αποτελεί πρόβλημα του καντιανού. Πρόβλημα αντιμετωπίζουν οι φιλοσοφικές πεποιθήσεις εκείνου, ο οποίος εμμένει μεν στην παραδοσιακή αντίληψη περί αναγκαιότητας (δηλαδή αναγκαιότητα αυστηρή στη λογική, χαλαρή στη φύση), απορρίπτει όμως καντιανά την ύπαρξη του Θεού και θαυμάτων. Το συμπέρασμα της ανά χείρας μελέτης μπορεί να συνοψισθεί στην εξής διατύπωση: Οι δύο πεποιθήσεις ότι η ύπαρξη Θεού δεν συνάγεται λογικά και ότι δεν υπάρχουν θαύματα είναι υποστηρίξιμες μόνον εις βάρος της παραδοσιακής έννοιας της αναγκαιότητας.