Οι άγιοι στρατιώτες

[…] Το παρόν λοιπόν βιβλίο έχει συγκεντρώσει ένα πολύτιμο οπτικό συναξάρι στρατιωτικών αγίων επιμένοντας, πολύ ορθά, στον πρωταγωντσικό τους ρόλο ως προς την επικράτηση της νέας, μαχόμενης διαρκώς, θρησκείας. Οι στρατιωτικοί Άγιοι είναι δύο ειδών: Αυτοί που αποδίδονται πεζοί και οι έφιπποι. Αμφότερες οι περιπτώσεις εκπορεύονται από την πλούσια εικονογραφία της ρωμαϊκής τέχνης. Οι κολοσσοί, οι ανδριάντες των αυτοκρατόρων, τα υπατικά δίπτυχα με τις στυλιζαρισμένες αφηγήσεις τους, τα έφιππα αγάλματα όπως λ.χ. ο “Μάρκος Αυρήλιος” στο Καπιτώλιο, οι προτομές, οι νωπογραφίες ή τα ψηφιδωτά -όχι πολλά ομολογουμένως- με πολεμικές σκηνές αποτελούν τις πρώτες πηγές έμπνευσης, την πεπατημένη από την οποία θα εκκινήσουν οι Χριστιανοί δημιουργοί για να απογειωθούν. Επειδή βεβαίως όταν ωριμάζουν οι αγιογραφικοί τύποι μετά την Εικονομαχία, δεν έχουν καμία ή έχουν ελάχιστη σχέση με τα αρχικά πρότυπα τους. Εφόσον τώρα οι εξεικονιζόμενοι παρουσιάζονται ως θριαμβευτές της άνωθεν Ιερουσαλήμ, πλασμένοι από φως και ταγμένοι στην υπηρεσία του αρρήτου φωτός. Ιδού η μεγάλη σύβαση της βυζαντινής έκφρασης: Μέσα από μιαν αυστηρή, εικαστική διαδικασία κι έναν μορφοπλαστικό κώδικα που επιτρέπει ελάχιστες αποκλίσεις αποδίδεται όχι ένα φυσικό γεγονός ή ένα επίγειο ον αλλά τα πλάσματα εκείνα που χάριτι θεία μετεωρίζονται ανάμεσα ουρανού και γης και αποτελούν αισθητοποιήσεις μάλλον πνευματικών υποστάσεων παρά ανακλάσεις της όποιας πραγματικότητας. […] (από τον πρόλογο του Μάνου Στεφανίδη)